اثرات جیوه بر سلامتی و محیط زیست
جیوه سمی است و به آسانی توسط دستگاه تنفسی جذب می شود و به معده و روده آسیب می رساند. وجود این عنصر در هوا خطرناک است. با شروع عصر صنعتی، سطح جیوه در محیط اطراف ما بطور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. جیوه اکنون در مقیاسی که تاثیر مضر و زیان آوری بر انسان ها و حیات وحش دارد در واسطه های گوناگون و غذا (بخصوص ماهی) در تمام سطح دنیا پراکنده است.
مهمترین راه انتشار جیوه ، نشر آن در هوا است اما جیوه همچنین از منابع گوناگون در آب و زمین رها می شود. جیوه در صورت آزاد شدن در محیط به اشکال گوناگون باقی می ماند و بین هوا، آب، رسوب، خاک و گیاهان گردش می کند.
انواع رها شدن جیوه در محیط بستگی به نوع منبع و سایر عوامل دارد. اکثر نشر در هوا در حالت عنصری به شکل گازی است که بطور جهانی به مناطق دورتر از محل نشر آن منتقل می شود. سایر انتشارات جیوه یونی معدنی به حالت گازی (مثل جیوه کلرید) یا پیوند شده با ذرات منتشرشونده است. این حالت ها طول عمر اتمسفری کوتاهتری دارند و سرانجام در زمین یا آب (اعم از رودخانه، دریاچه، دریا و یا اقیانوس) در فاصله 100 تا 1000 کیلومتر از منبع اصلی ته نشین خواهند شد. جیوه عنصری در اتمسفر می تواند به جیوه یونی تبدیل شود که یک راه اصلی برای رسوب شدن جیوه عنصری منتشر شده است.
هنگام رسوب کردن، حالت جیوه تغییر می کند (اصولا توسط متابولیسم میکروبی) به جیوه متیل، که دارای توانایی ذخیره شدن در ارگانیسم ها (سمی شدن ارگانیسم[1]) است؛ و در زنجیره های غذایی بخصوص در زنجیره های غذایی آبی (ماهی و سایر پستانداران دریایی) افزایش پیدا کند. تقریبا تمام جیوه موجود در ماهی ها جیوه متیل است و به همین علت جیوه متیل، بیشترین اهمیت را دارد.
جیوه اثرات منفی مهمی بر سلامت انسان و محیط زیست در سراسر دنیا دارد. جیوه و ترکیبات آن بسیار سمی هستند و اثرات زیانباری بخصوص در زمان شکل گیری سیستم دستگاه عصبی بجا می گذارند. سمیت در انسان و سایر ارگانیسم ها به حالت شیمیایی، مقدار، مسیر در معرض قرار گرفتن و آسیب پذیری شخص در معرض قرار گرفته بستگی دارد. راه های گوناگونی که انسان در معرض جیوه قرار می گیرد، مصرف ماهی، مصارف خانگی و کاری، آلیاژ دندانپزشکی (amalgams[2]) و همچنین واکسن های حاوی جیوه است.
جیوه متیل بطور زیانباری بر انسان و حیات وحش اثر می گذارد. این ترکیب به آسانی از بند ناف جنین عبور می کند و برای سیستم عصبی سمی است که بطور خاص اثرهای منفی بر شکل گیری مغز دارد. مطالعات نشان داده اند که جیوه متیل در رژیم غذایی زنان حامله می تواند اثرهای منفی ماندگاری بر رشد کودک داشته باشد که در آغاز سن مدرسه قابل مشاهده است. بعلاوه برخی مطالعات نشان می دهند که اندکی افزایش قرار گرفتن در معرض جیوه متیل ممکن است سبب اثرهای منفی بر سیستم قلبی و عروقی شود. بسیاری از افراد و حیات وحش در معرض سطوحی از جیوه متیل هستند که می تواند این خطرات و احتمالا اثرات منفی دیگری برای آنها داشته باشد [1].
[1] IOMC, Global Mercury Assessment, Issued by UNEP Chemicals, Geneva, Switzerland, December 2002.
